سد و نیروگاه کارون 3

حوضه رودخانه کارون از دیرباز به عنوان مهم‌ترین منبع تولید انرژی الکتریکی کشور مورد توجه بوده است. آغاز تاریخچه و سوابق طرحمطالعات بهره برداری از پتانسیل برق‌آبی حوضه رودخانه کارون در سالهای 1340 تا 1350 بوده است. در آن زمان، شرکت مهندسی بین المللی "هارزا" همراه با شرکت "فرمان‌فرمائیان" پتانسیل عظیم برق‌آبی این منطقه را شناسایی کرد. به دنبال این مطالعات، اجرای طرح عظیم سد و نیروگاه شهید عباسپور با ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات آغاز و در سال ۱۳۵۵ این طرح راه‌اندازی شد. سپس، دو پروژه سد مخزنی کارون ۲ و ۳ و سپس کارون۴ مورد مطالعه قرار گرفت. در سال ۱۳۵۷، شرکت مهندسی عمران "منابع ارضی و آب" و شرکت بین‌المللی "ایکرز" به منظور مطالعات توجیهی پروژه کارون۳ تعیین شدند. این مطالعات تا سال ۱۳۶۸ پیگیری شد. در سال ۱۳۶۸، ادامه مطالعات فاز دوم طرح عمرانی کارون۳ به یک شرکت ایرانی ـ کانادایی(شرکت مهندسی مشاور "مهاب قدس – ایکرز") واگذار شد و این کار تا اوایل تیر ماه ۱۳۷۴ پایان یافت. از اوایل تیر ماه ۱۳۷۴ نیز فاز سوم (عملیات اجرایی) طرح با مشارکت شرکت مهندسی مشاور "مهاب قدس" و شرکت بین المللی "ایکرز" آغاز شد. درابتدا مقرر گردیده بود عملیات ساختمانی سد و نیروگاه کارون 3 توسط کنسرسیوم خارجی که پیمانکاران با سابقه‌ای در آن حضور داشتند ، انجام گیرد و منابع مالی آن از طریق فاینانس خارجی تأمین شود . اما در ماه های آخر این مذاکرات فنی و مالی مقرر گردید این کار با اتکا به منابع مالی کشور به متخصصان داخلی سپرده شود.ابتدا قرارداد تونل انحراف اول وسپس کل عملیات ساختمانی  به شرکت ساختمانی سابیر(به ترتیب در خرداد سال 72و تیرماه سال 73 ) واگذار گردید.که به تدریج ، با افزایش حجم کاذ‌ها در تیر ماه 1380 بخشی از این فعالیت ها به شرکت های بلندپایه و تابلیه واگذار گردید .عملیات مربوط به ساخت و نصب نیروگاه کارون 3 نیز در سال 1374 به شرکت فراب واگزار شد.
تلاش های شرکت ها و نیروهای داخلی در سال 83 به ثمر نشست و در شهریور ماه این سال ساخت بلند ترین سد کشور به اتمام رسیدو روز 18 آبان ماه همانسال عملیات آبگیری آغاز گردید. و در اسفند ماه سال 83 دو واحد از واحدهای 8 گانه کارون 3 راه اندازی گردیدو از آن پس به فاصله بطور متوسط 3ماه یکی از واحدهای دیگر راه اندازی شدند.

تاریخچه

حوضه رودخانه کارون از دیرباز به عنوان مهم‌ترین منبع تولید انرژی الکتریکی کشور مورد توجه بوده است. آغاز مطالعات بهره برداری از پتانسیل برق‌آبی حوضه رودخانه کارون در سالهای 1340 تا 1350 بوده است. در آن زمان، شرکت مهندسی بین المللی "هارزا" همراه با شرکت "فرمان‌فرمائیان" پتانسیل عظیم برق‌آبی این منطقه را شناسایی کرد. به دنبال این مطالعات، اجرای طرح عظیم سد و نیروگاه شهید عباسپور با ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات آغاز و در سال ۱۳۵۵ این طرح راه‌اندازی شد. سپس، دو پروژه سد مخزنی کارون ۲ و ۳ و سپس کارون۴ مورد مطالعه قرار گرفت. در سال ۱۳۵۷، شرکت مهندسی عمران "منابع ارضی و آب" و شرکت بین‌المللی "ایکرز" به منظور مطالعات توجیهی پروژه کارون۳ تعیین شدند. این مطالعات تا سال ۱۳۶۸ پیگیری شد. در سال ۱۳۶۸، ادامه مطالعات فاز دوم طرح عمرانی کارون۳ به یک شرکت ایرانی ـ کانادایی(شرکت مهندسی مشاور "مهاب قدس – ایکرز") واگذار شد و این کار تا اوایل تیر ماه ۱۳۷۴ پایان یافت. از اوایل تیر ماه ۱۳۷۴ نیز فاز سوم (عملیات اجرایی) طرح با مشارکت شرکت مهندسی مشاور "مهاب قدس" و شرکت بین المللی "ایکرز" آغاز شد. درابتدا مقرر گردیده بود عملیات ساختمانی سد و نیروگاه کارون 3 توسط کنسرسیوم خارجی که پیمانکاران با سابقه‌ای در آن حضور داشتند ، انجام گیرد و منابع مالی آن از طریق فاینانس خارجی تأمین شود . اما در ماه های آخر این مذاکرات فنی و مالی مقرر گردید این کار با اتکا به منابع مالی کشور به متخصصان داخلی سپرده شود.ابتدا قرارداد تونل انحراف اول وسپس کل عملیات ساختمانی  به شرکت ساختمانی سابیر(به ترتیب در خرداد سال 72و تیرماه سال 73 ) واگذار گردید.که به تدریج ، با افزایش حجم کاذ‌ها در تیر ماه 1380 بخشی از این فعالیت ها به شرکت های بلندپایه و تابلیه واگذار گردید .عملیات مربوط به ساخت و نصب نیروگاه کارون 3 نیز در سال 1374 به شرکت فراب واگزار شد.
تلاش های شرکت ها و نیروهای داخلی در سال 83 به ثمر نشست و در شهریور ماه این سال ساخت بلند ترین سد کشور به اتمام رسیدو روز 18 آبان ماه همانسال عملیات آبگیری آغاز گردید. و در اسفند ماه سال 83 دو واحد از واحدهای 8 گانه کارون 3 راه اندازی گردیدو از آن پس به فاصله بطور متوسط 3ماه یکی از واحدهای دیگر راه اندازی شدند.

موقعیت و جانمایی

ساختگاه سد و نیروگاه کارون ۳ در ۲۸ کیلومتری شرق شهرستان ایذه و در فاصله ۶۱۰ کیلومتری مصب رودخانه کارون در شمال شرقی استان خوزستان واقع شده است. این طرح در حدود ۱۲۰ کیلومتری بالادست سد شهید عباسپور (کارون۱) قرار دارد. فاصله هوایی طرح کارون۳ از اهواز، تقریبا ۱۴۰ کیلومتر است. این طرح در کوهستان‌های زاگرس غربی با سنگ‌های رسوبی لایه‌ای و در منطقه‌ای ناهموار، سنگی، زلزله خیز، دارای سنگ‌های آهکی و آهکی مارنی واقع شده است.

مشخصات رودخانه

رودخانه کارون طویل‌ترین و پرآب‌ترین رود ایران است. طول رودخانه کارون 950 کیلومتر و وسعت حوضه آبریز آن 60000 کیلومتر مربع می‌باشد (وسعت حوضه آبریز در محل سد کارون 3، 24000 کیلومتر مربع است). این رودخانه از رشته کوه‌های زاگرس سرچشمه گرفته و در منطقه‌ای به‌نام گتوند، وارد دشت خوزستان می‌شود. شاخه مهم کارون رود دز می‌باشد که در شمال اهواز به رودخانه ملحق می‌شود. رود کارون در مرز ایران و عراق به اروند رود پیوسته و روانه خلیج فارس می‌گردد.
این رودخانه از نظر حجم آبدهی، بزرگترین رودخانه ایران محسوب می‌شود. متوسط آبدهی دراز مدت سالیانه رودخانه کارون در محل احداث سدحدود 300 مترمکعب بر ثانیه و حجم آورد سالیانه آن بیش از 10 میلیارد متر مکعب می‌باشد.

مشخصات حوضه آبریز

رودخانه کارون در حوضه آبریزی به مساحت 60 هزار کیلو متر مربع در جریان است. وسعت این حوضه در محل سد و نیروگاه کارون 3 حدود 24 هزار کیلومتر مربع می‌باشد و سرچشمه اصلی این رودخانه از زردکوه بختیاری و سلسله کوه‌های زاگرس است که از به‌هم پیوستن چندین رودخانه فرعی و مهمتر از همه «آب ونگ»، «بهشت آباد»، «منج»،«کوهرنگ»، «بازفت» و «خرسان» می‌باشد.

موقعیت سد

سدکارون 3 به فاصله 120 کیلومتری سد شهید عباسپور (کارون یک) احداث شده است. اولین سد بالادست کارون 3 بر روی این رودخانه سد کارون 4 می‌باشد که به فاصله حدود 60 کیلومتر از ساختگاه سد کارون 3 در دست احداث است.

ویژگی ها

• بلندترین سد احداث شده بتنی در کشور
• بزرگترین مخزن آبی کشور در میان سدهای بتنی دو قوسی
• بیشترین حجم بتن ریزی در بدنه سدهای دوقوسی کشور
• بیشترین حجم حفاری و تزریق در ایران وسومین در جهان
• دارای بزرگترین مغار نیروگاه (سالن زیرزمینی) در کشور
• دارای دهمین مغار نیروگاهی بزرگ جهان
• بزرگترین حوضچه استغراق در کشور
• بزرگترین سد پایین دست(TPD)درکشور
• دارای بزرگترین سرریز روزنه‌ای، در میان سدهای کشور
• دارای بزرگترین تخلیه کننده‌های جبرانی، در میان سدهای کشور
• بیشترین کاربرد انکراژ 63.5 میلی‌متری در کشور
• ساخت و احداث بزرگترین پل زیر قوسی در کشور

اثرات جانبی

در طی دوران احداث سد و نیروگاه کارون 3، پیامدهای احداث سد و تشکیل دریاچه آن مورد توجه بوده است.
در طول این دوران نیروهای شاغل در کارگاه کارون 3در زمان اوج فعالیت‌ها نزدیک به 7 هزار نفر - که اکثرا نیروهای بومی  منطقه- بوده‌اند. این در حالی‌است که فرصت‌های اشتغال بوجود آمده در طرح کارون 3 (اشتغال مستقیم و غیرمستقیم) بالغ بر 22هزار نفر بوده است.
در حریم کارگاه و دریاچه کارون 3، تعداد63 پارچه آبادی کوچک و بزرگ واقع گردیده که 39 روستا عرصه و اعیان خود را از دست داده و مابقی بخشی از اراضی در سالهای 1380 و 1381 طرحی تحت عنوان مطالعات اجتماعی، اقتصادی و طبیعی حوضه بالادست سد کارون 3 در سازمان اجرایی طرح و توسط معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران اجرا گردید. هدف از اجرای طرح مذکور بررسی ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و طبیعی حوضه بالادست سد و شناسایی راه‌های کاهش یا جلوگیری از بروز مسایل اجتماعی ناشی از احداث سد و انتقال جمعیت ساکن در روستاهای منطقه بوده است و به طور خاص، بررسی زمینه‌های مناسب ایجاد فرصت‌های شغلی در روستاهای مجاور دریاچه سد یا در سایر روستاها و شهرهای منطقه احداث سد مد نظر بوده است. نتایج این مطالعات، در 11 جلد تهیه و ارائه شده است. برخی از این مجموعه گزارش‌ها عبارتند از جمعیت شناسی، جامعه شناسی، پوشش گیاهی، دامداری، کشاورزی، سیلاب، گردشگری، وضعیت اقتصادی منطقه، قابلیت‌ها و فرصت‌های شغلی، و تلفیق و ....
این مطالعات، اطلاعات جامع و دقیقی را در هر حوزه جمع آوری و تنظیم کرده و در بخش تلفیق مجموعه‌ای از پیشنهادهای معطوف به اشتغال به همراه اولویت بندی‌های پیشنهادی ارائه شده است. به این ترتیب، استفاده از این مطالعات می‌تواند پایه اصلی برنامه‌ریزی برای توسعه محلی در منطقه یا احداث سد به شمار رود.
از جمله اقدامات انجام شده طرح در منطقه احداث سد می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. احداث مجموعه نمایشگاهی و رفاهی کارون 3 شامل ساختمان نمایشگاه، مسجد، سالن غذاخوری بین‌راهی، فضای توقف واستراحت موقت، محوطه‌سازی و پارکینگ و فروشگاه.
2. احداث ساختمان‌های اداری و آموزشی در منطقه
3. ترمیم راه‌ها و جاده‌های روستایی
4. فعالیت‌های مربوط به حوزه باستان شناسی
5. جابجایی مرقد امام زاده شهپیر